Muamalat

ÉOó¡Î0 «!$# Ç`»uH÷q§9$# ÉOŠÏm§9$#

 

FIQH MUAMALAT

-ANTARA TALFIQ  DAN TA’SIL -

Pendahuluan

Islam sebagai “Ad-Deen” yang turunkan oleh Allah S.W.T adalah satu-satunya agama yang merangkumi segenap aspek kehidupan insan baik duniawi dan ukhrawi. Kedua-duanya ditekankan oleh Islam dengan menjadikan seluruh kehidupan manusia sebagai ibadat kepadaNya:

$tBur àMø)n=yz £`Ågø:$# }§RM}$#ur žwÎ) Èbr߉ç7÷èu‹Ï9 ÇÎÏÈ  

((Dan (ingatlah) Aku tidak menciptakan jin dan manusia melainkan untuk mereka menyembah dan beribadat kepadaKu))[51:56].

Keluasan ilmu Islam (dari konteks ilmu yang berkaitan secara langsung dengan amalan dan ibadat manusia) ini boleh dicerakinkan kepada 3 cabang ilmu: Akidah (Iman), Syariat @ Fiqh (Islam) dan Akhlak (Ihsan). Fiqh Muamalat, merupakan pecahan daripada ilmu fiqh yang merangkumi: ibadat, muamalat, kekeluargaan (ahwal syakhsiah), jenayah dan pentadbiran negara. Namun penghayatan masyarakat terhadap kepentingan fiqh muamalat, jenayah dan pentadbiran negara kurang dititikberatkan semenjak kejatuhan sistem khilafah.

Kesan daripada masalah ekonomi yang melanda dunia pada hari ini telah membuka mata banyak pihak hatta dunia barat terhadap kepentingan untuk kembali kepada sistem ekonomi dan kewangan Islam. Ini menjadi titik perubahan “turning point” kepada hala tuju perkembangan ilmu ekonomi semasa. Pelbagai usaha dijalankan untuk mengislamisasikan sistem kewangan yang ada dengan berpandukan prinsip ilmu-ilmu Islam. Ilmu usul fiqh, qawaid fiqhiah dan maqasid memainkan peranan yang penting dalam mengeluaran hukum-hukum yang selari dengan arus kemajuan dan perkembanagn dunia.

Penulis dalam tulisan ringkas ini, cuba untuk merungkai perbincangan tentang pertembungan antara keterbukaan dan keterikatan dalam hukum-hukum yang berkaitan fiqh muamalat. Penekanan akan diberi kepada masalah usul yang berkaitan ta’sil fiqhi dan talfiq yang masih belum difahami oleh sebahagian penuntut ilmu agama dan menjadi perdebatan hangat antara ilmuan Islam.

Segala yang baik datangnya daripada Allah S.W.T, dan segala kekurangan datangnya daripada kelemahan diri penulis. Semoga usaha baik ini diikhlaskan niatnya oleh Allah dan dibalas dengan ganjaran pahala di sisiNya.

Pengertian

Untuk memahami tajuk perbincangan ini, istilah di bawah perlulah difahami terlebih dahulu:

1.      Erti Fiqh Muamalat

2.      Erti Ta’sil

3.      Erti Talfiq

Kalimah “Fiqh” berasal daripada kalimah Bahasa Arab yang membawa maksud: kefahaman. Dari segi istilah pula, kalimah ini bermaksud: Ilmu berkaitan hukum-hukum amali syariat, yang dikeluarkan daripada dalil-dalilnya yang “tafsil”[1]. 

Muamalat pada pengertian umum bermaksud segala hukum yang mengatur hubungan manusia di muka bumi, dan secara khusus merujuk kepada urusan yang berkaitan dengan harta. Maka istilah Fiqh Muamalat secara khusus merujuk kepada: Ilmu berkaitan hukum-hukum syariat yang mengatur urusan manusia berkaitan harta[2].

“Ta’sil” ialah kata terbitan daripada kalimah (أصل) yang bermaksud asal dan punca. Dalam penggunaan ilmu fiqh, ta’sil membawa maksud: Proses menyandarkan hukum kepada sumber dan dalilnya.

“Talfiq” pada bahasa Arab bermaksud himpun dan cantum. Manakala pada istilah pula membawa erti: Menghimpunkan pandangan mazhab-mazhab yang berbeza pada satu masalah, sehinggakan terhasil amalan yang tidak diakui oleh mana mujtahid[3].  Ini adalah takrif yang lebih spesifik dan khusus, berbanding takrif lain yang tidak membezakan antara talfiq dan tatabu’ rukhas, iaitu mencari pendapat-pendapat yg ringan untuk diamalkan.

Daripada pengertian komponen tajuk di atas, dapat difahami bahawa tajuk “Fiqh Muamalat, antara Ta’sil dan Talfiq” berkisar tentang masalah hukum dan pengamalan yang berkaitan muamalat, sejauh mana dibenarkan pencampuran pendapat-pendapat mazhab yang berbeza dalam sesuatu hukum, adakah percampuran ini dikira sebagai talfiq walaupun bersandarkan kepada dalil? Inilah persoalan yang cuba diperbahaskan dalam tulisan ini.

Justeru itu, penulis akan membahagikan perbincangan ini kepada beberapa tajuk:

            1. Talfiq dan hukumnya

            2. Ta’sil dalam fiqh muamalat

TALFIQ & HUKUMNYA[4]

Masalah talfiq adalah salah satu tajuk yang dibincangkan dalam ilmu usul fiqh. Ia biasanya dibahaskan di bawah tajuk “Ijtihad dan Taqlid”. Namun banyak berlaku kekeliruan di kalangan penuntut ilmu Islam pada memahami hakikat istilah ini. Ini kerana terdapat beberapa istilah lain yang disalahtafsirkan atau disamakan dengan talfiq. Oleh itu, perlu bagi penulis membezakan antara beberapa istilah yang berkaitan.

Talfiq: Menghimpunkan pandangan mazhab-mazhab yang berbeza pada satu masalah, sehinggakan terhasil amalan yang tidak diakui oleh mana-mana mujtahid.

Taqlid: Mengambil sesuatu pendapat tanpa mengetahui dalilnya.

* Jelas di sini bahawa taqlid lebih umum daripada talfiq.

Berpindah mazhab: lebih umum daripada talfiq. Ini kerana mengambil pendapat mazhab-mazhab yang berbeza kadang berlaku pada masalah yang berbeza atau pada masalah yang sama yang tidak membawa kepada talfiq. Perkara ini boleh juga dikira talfiq jika berlaku pada satu masalah sehinggakan tidak diakui kesahihannya oleh mana-mana mazhab.

Tatabu’ Rukhas (mengambil pendapat-pendapat yang ringan): lebih umum daripada talfiq, kerana tatabu’ rukhas kadang-kadang tidak membawa kepada talfiq. Dan bukan semua talfiq bermaksud untuk tatabu’ rukhas, kerana kadang-kadang berhajat kepada keringanan kerana darurat atau hajat.

Taisir (keringanan): Keringanan “taisir” adalah salah satu daripada maqasid syariah. Seseorang berhajat kepada keringanan apabila berlaku kesempitan dan masyaqqah (kesukaran) untuk beramal dengan hukum asal. Maka talfiq ialah satu cabang daripada taisir yang bertujuan untuk memenuhi hajat dan menolak darurat yang berlaku. Namun kemudahan dalam agama perlu mengikut syarat-syarat dan etika-etikanya. Bukan semua perkara boleh dikatakan darurat atau hajat.

Pembahagian Talfiq[5]:

Talfiq boleh dibahagikan kepada beberapa bahagian berdasarkan kepada perspektif masalah talfiq ini dibincangkan:

1. Tujuan   

            a. Talfiq yang bertujuan untuk menolak darurat dan kerana hajat, atau dengan tujuan tatabu’ rukhas.

            b. Talfiq yang berlaku dengan sendiri tanpa tujuan tertentu. Seperti orang awam yang bertanya kepada mufti yang berbeza dalam satu masalah. 

2. Sumber

            a. Talfiq yang berdasarkan taqlid. Kebiasaannya berlaku di kalangan orang awam.

            b. Talfiq yang bersandarkan ijtihad. Kebiasaan berlaku di kalangan mereka yang mampu berijtihad dan mengeluarkan hukum daripada sumbernya.

            c. Talfiq yang berlaku disebabkan proses perangkaan undang-undang dan akta. Apabila kerajaan ingin mengaktakan sesuatu undang-undang, kadang-kadang mereka mengambil daripada mazhab-mazhab yang berbeza sehingga berlaku talfiq.

3. Rupa masalah yang terhasil

            a. Masalah yang terdiri daripada dua hukum

                        - pada satu masalah: Seseorang berwudhu’, lalu menyentuh perempuan ajnabi kerana bertaqlid kepada mazhab Hanafi. Kemudian berbekam kerana berpegang kepada mazhab Syafie. Maka berhimpunlah dua hukum pada satu masalah iaitu taharah, menjadikan rupa ibadat yang tidak diakui sah oleh kedua-dua mazhab tersebut.

                        - pada dua masalah: Seseorang berwuduk dan menyapu sebahagian kepala kerana bertaqlid mazhab Syafie. Kemudian sembahyang menghadap arah “jihah” qiblat mengikut mazhab Hanafi. Maka berhimpun dua hukum pada dua masalah iaitu taharah dan qiblat. Namun ia berhimpun pada hukum solat sehinggakan rupa ibadat itu tidak diakui oleh mazhab tersebut.

4. Waktu berlaku niat talfiq

            a. Niat bertalfiq sebelum melakukan perbuatan.

            b. Berlaku niat talfiq selepas berlaku perbuatan.

Hukum Talfiq

Perbahasan tentang talfiq dalam ilmu fiqh belum dikenali pada zaman salafussoleh. Perkara ini timbul kesan daripada perpecahan ilmu fiqh kepada mazhab-mazhab yang berbeza. Ini dapat dilihat dalam karangan-karangan ulamak terkemudian daripada pelbagai mazhab. Pada masalah ini, terdapat 3 pendapat di kalangan ulamak[6]:

Pendapat Pertama: Haram talfiq secara mutlak.

Ini adalah pendapat kebanyakan ulamak mazhab, dan pendapat yang disokong oleh Abdul Ghani Nabulsi, As-Safarini (wafat 1189H), Alawi As-Shanqithi (wafat 1230H), Al-Muthi’ei, dan  Muhammad Amin As-Shanqithi (wafat 1393H).

Pendapat Kedua: Harus talfiq secara mutlak.

Pendapat ini dinaqalkan oleh Ad-Dusuqi dari ulamak-ulamak Maghribi yang bermazhab Maliki, dan beliau mentarjihkan pendapat ini.

Pendapat Ketiga: Harus talfiq dengan bersyarat.

Antara syarat-syarat yang diletakkan ialah:

1.      Tidak berniatkan “tatabu’ rukhas” dengan sengaja.

2.      Tidak membawa kepada melanggar ijma’.

3.      Hendaklah berlaku talfiq pada selain perbuatan yang diamalkan secara taqlid.

4.      Harus dengan syarat terdapat darurat yang berhajat kepada talfiq.

Pendapat Muhammad Said Al-Bani[7]

Beliau telah membincangkan masalah talfiq dengan terperinci dalam kitab beliau Umdatu At-Tahqiq. Beliau menyatakan bahawa masalah ini hanya berlaku kepada pengikut mazhab (muqallid) dan orang awam. Mujtahid muthlak, mujtahid masalah, ahli tarjih dan takhrij tidak berlaku talfiq dalam hukum kerana mereka berijtihad menggunakan dalil.  Beliau seterusnya membahagikan hukum talfiq kepada talfiq yang diharamkan dan yang dibenarkan dengan bersyarat.

Talfiq yang diharamkan:

1.      Tatabu’ rukhas dengan sengaja tanpa darurat dan keuzuran.

2.      Talfiq yang membawa kepada menyalahi hukum qadhi dan hakim.

3.      Talfiq yang membawa kepada meninggalkan hukum perbuatan yang diamalkan secara taqlid.

Perkara ibadat yang diketahui kewajipannya oleh seluruh umat Islam (المعلوم من الدين بالضرورة), ibadat hati dan akhlak tidak terdapat talfiq padanya, kerana masalah talfiq hanya berkisar pada cabang-cabang fiqh yang berlaku khilaf ulamak tentang hukumnya. Ia boleh dibahagikan kepada:

1. Ibadat jasmani

Ia dibina di atas dasar kemudahan dan tasamuh (kemaafan).

$tBur Ÿ@yèy_ ö/ä3ø‹n=tæ ’Îû ÈûïÏd‰9$# ô`ÏB 8ltym 4

((Dan ia tidak menjadikan kamu menanggung sesuatu keberatan dan susah payah dalam perkara ugama)) [22:78]

Seeloknya bagi seorang muslim ialah mengeluarkan dirinya daripada khilaf dengan mengikut perbuatan sunnah yang diakui oleh seluruh mazhab, selagi mana ianya tidak membawa kepada kesulitan dan masyaqqah. Jika dirinya tidak mampu, boleh baginya bertalfiq dalam masalah darurat atau memenuhi hajat syarie.

2. Ibadat harta

Ia dibina di atas dasar tasydid (memberatkan) dan ihtiyath (berhati-hati). Maka hendaklah dijaga kemaslahatan empunya hak, dan tidak dibenarkan talfiq yang boleh menghilangkan hak orang lain. 

3. Perkara-perkara haram

Ia berasaskan dasar kewara’kan dan berhati-hati. Justeru itu, tidak dibenarkan talfiq kecuali ketika keadaan darurat dan terpaksa.

4. Kekeluargaan (perkahwinan dan perceraian)

Hukum yang dikeluarkan dalam masalah kekeluargaan perlu selari dengan maqasid syariah dalam menjaga maslahat suami isteri dan kebahagiaan rumah tangga, sekalipun membawa kepada talfiq pada sesetengah keadaan. Namun begitu, haram menjadikan talfiq sebagai jalan untuk bermain-main dengan hukum pada bab nikah dan talak.

5. Muamalat, jenayah dan pentadbirah negara

Perkara tersebut melibatkan kesinambungan hidup masyarakat secara keseluruhannya. Sesuatu hukum yang dikeluarkan dalam masalah ini perlu melihat kepada keperluan dan maslahat umat secara menyeluruh. Maka hendaklah dirujuk kepada usul syariat dan kaedah-kaedah umum dalam syariat, atau pendapat pelbagai mazhab yang berbeza berdasarkan kaedah ilmu dan tarjih, bagi mengambil hukum yang membawa maslahat kepada umat dan kebahagian hidup mereka, walaupun membawa kepada talfiq.

Dalil Pengharaman dan Keharusan Talfiq[8]

Ulamak yang cenderung kepada pendapat haram berdalilkan kepada dalil-dalil berikut:

1. Jika diharuskan talfiq, nescaya akan membawa kepada rosaknya syariat Islam dan menghalalkan perkara yang diharamkan. Seperti seorang yang ingin berzina, boleh bertaklid pendapat Abi Hanifah pada harusnya wanita menikahkan dirinya tanpa wali, lalu bertaklid pendapat Imam Malik pada harus bernikah tanpa saksi. Perbuatan seperti ini haram dengan sepakat para ulamak.
2. Berdasarkan kaedah usul: setiap perkara yang membawa kepada haram, ia juga dihukumkan haram. Ia adalah salah satu daripada cabang saddu zari’ah (menutup pintu yang membawa kepada haram).
3. Tidak pernah diriwayatkan daripada salafussoleh bahawa mereka melakukan talfiq. Yang ada hanyalah mereka bertanyakan sebahagian sahabat Nabi pada satu masalah, dan pada masalah lain bertanyakan kepada sahabat yang berbeza. Perbuatan ini tidak dinamakan talfiq kerana berlaku pada masalah yang berbeza.
4. Talfiq adalah cabang masalah “mengeluarkan pendapat baru daripada pendapat yang telah wujud”. Ini dinamakan dalam ilmu usul fiqh sebagai “إحداث قول ثالث”. Apabila ulamak sesuatu zaman telah sepakat pada sesuatu masalah dan mereka khilaf kepada 2 pendapat, tidak boleh bagi mujtahid yang datang selepas itu untuk mencipta pendapat ketiga.

Bagi ulamak yang cenderung kepada keharusan talfiq pula, mereka berdasarkan dalil-dalil di bawah:

1.      Mengharamkan talfiq akan menyebabkan kesulitan dan kesukaran kepada umat, khususnya kepada orang awam. Pendapat ini akan membawa kepada tidak sah ibadat yang mereka lakukan. Apatah lagi ulamak mengatakan bahawa: mazhab orang awam ialah mazhab mufti. Tentu sekali akan berlaku talfiq dalam amalan mereka.

2.      Tiada dalil daripada Al-Quran dan As-Sunnah mahupun perkataan sahabat yang menyatakan pengharaman talfiq. Mereka memberi fatwa kepada sesiapa yang bertanya tanpa menghalang mereka daripada mengikut pendapat sahabat lain atau melarang talfiq dalam masalah tersebut.

3.      Talfiq ialah satu cabang daripada taklid. Sebagaimana diharuskan taklid, begitu juga diharuskan talfiq. Jika perkara yang umum diharuskan, sudah tentu perkara yang khusus hukumnya harus.

4.      Pengharaman talfiq bertentangan dengan kefahaman bahawa semua imam mujtahid berada di atas hidayat dan landasan syariat. Ia juga menafikan prinsip: khilaf yang berlaku membawa rahmat kepada umat.

Setiap dalil di atas samada yang menyokong talfiq atau menolaknya, masih boleh dibincangkan dan dipertikaikan. Namun pendapat yang lebih hampir dengan ruh syariat ialah pendapat Al-Bani yang membezakan hukum talfiq berdasarkan pelbagai perspektif yang berbeza. Pendapat ini disokong oleh Prof Dr. Wahbah Az-Zuhaily, dan beliau telah menyimpulkan perbincangan tentang hukum talfiq dengan katanya: Talfiq yang dibenarkan ialah ketika hajat atau darurat, bukan dengan sia-sia atau tatabu’ rukhas dengan sengaja tanpa ada maslahat syarie. Perkara ini terhad kepada sebahagian hukum ibadat dan muamalat yang ijtihadi, tidak pada hukum yang qathie (tetap)[9].

TA’SIL DALAM FIQH MUAMALAT

Ijtihad & Pembahagiannya

Syariat Islam bersifat ma’sum (terpelihara) daripada segala kekurangan kerana ianya datang daripada Tuhan yang bersifat dengan segala sifat kesempurnaan. Ia berbeza dengan ijtihad ulamak pada nas-nas syariat kerana manusia tidak sunyi daripada melakukan kesalahan. Namun begitu mereka juga diberi pahala di atas usaha gigih dalam memahami nas dan mengeluarkan hukum untuk diamalkan oleh masyarkat. Ini berdasarkan kepada hadis Nabi S.A.W:

إذا حكم الحاكم فاجتهد فأصاب فله أجران، وإذا حكم فاجتهد فأخطأ فله أجرٌ.

((Apabila berhukum oleh seorang hakim, lalu berijtihad dan betul pada ijtihadnya baginya 2 pahala. Dan jika dia berhukum, lalu berijtihad dan tersalah pada ijtihadnya baginya satu pahala)) [riwayat Abu Daud, Nasaie dan Ibn Majah].

Perlu diingat bahawa lafaz “hakim” yang digunakan oleh baginda Rasulullah S.A.W merujuk kepada mereka yang mempunyai kemampuan untuk ijtihad (أهلية الاجتهاد), bukannya sekadar dakwaan semata-mata. Bahkan perlu baginya memenuhi syarat-syarat yang diletakkan ulamak untuk menggelarkan dirinya mujtahid. Antaranya:

1. Islam
2. Taklif
3. Adil
4. Fiqh Nafs
5. Ilmu berkaitan Al-Quran
6. Ilmu berkaitan As-Sunnah
7. Ilmu berkaitan Bahasa Arab
8. Ilmu berkaitan Usul Fiqh
9. Ilmu berkaitan Maqasid Syariah
10. Pengetahuan tentang ijma’ dan Qawaid Kulliyah bagi fiqh Islam
11. Pengetahuan tentang suasana dan keadaan masyarakat zaman tersebut[10].

Syarat-syarat di atas perlu dipenuhi oleh seorang yang bergelar sebagai mujtahid mutlak. Memandangkan pada zaman mutakhir ini wujud kesukaran untuk memenuhi keseluruhan syarat tersebut, terdapat pandangan yang menggolongkan mujtahid kepada beberapa peringkat[11]:

1. Mujtahid Mustaqil
2. Mujtahid Muthlak ghair Mustaqil (Abu Yusuf, Muhammad, Zufar, Ibn Qasim, Asyhab, Al-Buwaithy, Al-Muzani)
3. Mujtahid Takhrij (Hasan ibn Ziyad, Al-Karkhi, At-Thohawi, Al-Abhuri, Ibn Abi Zaid, AS-Syeirazi, Al-Marwazi)
4. Mujtahid Tarjih
5. Mujtahid Fatwa

Begitu juga ulamak membincangkan tentang tajazzu’ ijtihad, iaitu ijtihad dalam sebahagian cabang fiqh sahaja (seperti muamalat) dan tidak pada cabang-cabang yang lain. Dengan pembahagian ini, dapat disimpulkan bahawa mereka yang ingin berijtihad atau mengeluarkan fatwa dalam bidang fiqh muamalat perlu sekurang-kurangnya memenuhi syarat tersebut pada nas-nas Al-Quran dan Al-Hadis yang berkaitan dengan muamalat. Tanpa mengabaikan ilmu usul fiqh, qawaid fiqhiyah dan maqasid, kerana ilmu tersebut adalah instrument (alat) yang penting dalam memahami nas dan mengeluarkan hukum.

Adab berta’amul (berinteraksi) dengan nas

Perbincangan tentang ta’sil memerlukan kita untuk memahami kaedah dan adab berinteraksi dengan nas-nas Al-Quran, Hadis, perkataan sahabat, dan ijtihad fuqaha’. Keghairahan seseorang mengeluarkan hukum tanpa mengikuti disiplin ilmu yang betul akan membawa kepada natijah yang tidak selari dengan ruh syariat.

Perkara paling penting yang memastikan hukum yang dikeluarkan bertepatan dengan kehendak syarak ialah fiqh waqi’ah (memahami masalah yang berlaku) dan fiqh waqi’ (memahami suasana). Kerana itulah ulamak menekankan kepentingan menggambarkan masalah yang berlaku dengan tepat (تصوير المسألة) dan menentukan hakikat masalah baru yang berlaku dengan merujuk kepada asal masalah fiqh yang sama (التكييف الفقهي)[12].

Bagi memahami masalah yang berlaku seseorang perlu mengikut manhaj (metodologi) yang kemas dan tersusun. Antara perkara yang membantu dalam merangka manhaj yang berkesan[13]:

1. Mengumpul segala maklumat berkaitan tajuk yang dibincangkan beserta keterangan dan huraian dari segenap aspek masalah.
2. Tidak gopoh dalam mengeluarkan pendapat kerana kecuaian dalam mengeluarkan hukum akan membawa kepada kesan negatif.
3. Mencerakin dan meleraikan akad-akad yang berhimpun (العقود المركبة) dalam satu masalah kepada unsur-unsurnya yang asas.
4. Melihat kepada adat dan uruf masyarakat yang hendak ditujukan hukum tersebut.
5. Berhubung dengan pakar dan ahli dalam bidang yang berkaitan, seperti ahli ekonomi, sosial, perubatan dan politik bagi meminta penerangan daripada mereka dalam masalah yang berkaitan.
6. Meminta penjelasan daripada pihak yang bertanya, kerana ia dapat menyatakan tujuan dan sebab yang tersembunyi, serta dapat memahami masalah dengan lebih terperinci.

Kemudian masalah tersebut perlu dinilai berdasarkan dalil syariat dengan proses yang dinamakan “التأصيل الفقهي” melalui langkah-langkah di bawah:

1.      Merujuk kepada nas Quran

2.      Merujuk kepada nas hadis

Nas Al-Quran dan hadis perlu dianalisis berdasarkan kaedah usul. Jika berlaku pertentangan dalil, ia perlu dirungkai berpandukan metodologi ulamak usul[14]:

Syafieyah: Jama’, tarjih, nasakh, mengenepikan dalil-dalil tersebut dan merujuk kepada dalil-dalil lain yang lebih rendah.

Hanafiyah: Nasakh, tarjih, jama’, mengenepikan dalil-dalil tersebut dan merujuk kepada dalil-dalil lain yang lebih rendah.

3.      Merujuk kepada fatwa sahabat

4.      Merujuk kepada fatwa tabien dan karangan ulamak terdahulu

Fatwa sahabat, tabien dan ulamak terdahulu tidak setaraf dengan nas Al-Quran dan As-Sunnah. Kerana itu perkataan mereka hanya dijadikan sebagai sokongan dan peneguhan kepada dalil (الاستئناس). Justeru ia perlu disaring dan ditarjihkan melalui:

1. Qawaid Fiqhiyah
2. Maqasid Syarieyah
3. Siasah Syarieyah
4. Siasah Iqtisadiyah (Ekonomi)

Imam Ghazali telah menukilkan perkataan Imam Syafie yang terlebih dahulu meletakkan asas kepada langkah yang dinyatakan di atas: Apabila berlaku sesuatu masalah baru bagi mujtahid, hendaklah dibentangkannya kepada nas Al-Quran. Jika tidak didapati nas daripada Al-Quran, hendaklah dibentangkan kepada hadis mutawatir, kemudian hadis ahad. Jika tidak didapati nas daripada hadis, hendaklah melihat kepada zahir Al-Quran, lalu dirujuk kepada dalil-dalil yang mengkhususkan zahir tersebut daripada qias atau hadis. Jika tidak terdapat dalil yang mengkhususkan, maka dihukum dengan zahir tersebut. Jika tidak didapati zahir nas daripada Al-Quran atau hadis, maka dirujuk kepada mazhab-mazhab ulamak. Jika terdapat pendapat yang disepakati, maka diikut pendapat tersebut. Jika tidak terdapat persepakatan, maka bolehlah menggunakan qias di samping mendahulukan kaedah umum daripada kaedah furu’[15].

KESIMPULAN

Tajuk yang dibincangkan ini sebenarnya memerlukan kepada perbahasan dan huraian yang lebih. Apatah lagi ia melibatkan beberapa kefahaman terhadap cabang ilmu usul fiqh yang perlu digabungjalinkan untuk melahirkan natijah yang diharapkan. Namun, diharapkan dengan sedikit huraian tersebut dapat membangkitkan rasa ingin tahu dan meletakkan asas kepada kefahaman dalam bidang muamalat secara khusus dan fiqh secara amnya. Daripada perbincangan di atas, dapat disimpulkan:

1. Talfiq yang diharamkan ialah yang berlaku dengan disengajakan tanpa mempunyai hajat atau darurat, dan dengan tujuan tatabu’ rukhas.
2. Hukum talfiq dilonggarkan dalam permasalahan muamalat kerana ia berkaitan dengan maslahat umum di samping memelihara maqasid syariah.
3. Pihak yang hendak mengeluarkan hukum dan fatwa hendaklah tergolong dalam kalangan mereka yang mempunyai keahlian dalam bidang ilmu syariah.
4. Setiap hukum yang dikeluarkan perlu melalui disiplin ilmu yang telah ditetapkan ulamak dalam ilmu usul fiqh.
5. Ilmu usul fiqh, qawaid fiqhiyah dan maqasid amat penting difahami oleh mereka yang ingin memasuki lapangan fiqh muamalat.

وصلى الله على سيدنا محمد النبي الأمين، وعلى آله وصحبه غر الميامين، والحمد لله رب العالمين.

Rujukan

1. As-Subki, Abdul Wahab ibn Ali, Jam’u Jawami’ fi Usul Fiqh, Dar Kutub Ilmiah- Beirut, cetakan ke-2 (2003).
2. Syibir, Muhammad Uthman, Muamalat Maliah Muasirah fi Fiqh Islami, Dar Nafais- Amman, cetakan ke-6 (2007).
3. As-Sai’edi, Abdullah ibn Muhammad, Al-Talfiq wa Hukmuhu fil Fiqh Al-Islami, Journal Majma’ Fiqh Islami, (http://www.world-dialogue.org/MWL/fatwa/FCS2R1.pdf).
4. Al-Bani, Muhammad Said, Umdatu At-Tahqiq fi At-Taklid wa At-Talfiq, Maktab Islami- Dimasyq, cetakan 1401H.
5. Al-U’tiby, Ghazi ibn Mursyid, At-Talfiq baina Al-Mazahib Al-Fiqhiyah wa A’laqatuhu bi Taisir Al-Fatwa, Journal Majma’ Fiqh Islami, (http://www.world-dialogue.org/MWL/fatwa/FCS2R2.pdf).
6. Az-Zuhaily, Ar-Rukhas As-Syarieyah- Ahkamuha wa Dhawabituha, Dar Khair, cetakan pertama (1993).
7. Abu Zuhrah, Muhammad, Usul Fiqh, Dar Fikr Arabi- Kaherah, cetakan 1997.
8. Hitu, Muhammad Hasan, Al-Khulasah fi Usul Fiqh, Dar Ad-Dhiya’- Kuwait, cetakan pertama (2005).
9. Az-Zuhaily, Wahbah, Usul Fiqh Islami, Dar Fikr- Dimasyq, cetakan ke-15 (2007).
10. Syibir, Muhammad Uthman, At-Takyief Al-Fiqhy lil Waqiah Al-Mustajiddah, Dar Qalam- Dimasyq, cetakan 2004.
11. As-Susauh, Abdul Majid Muhammad, Dhawabit Al-Fatwa fil Qadaya Al-Muasirah, Journal of Sharia and Islamic Studies, volume 20, issue no. 62.
12. As-Syaukani, Muhammad ibn Ali, Irsyad Al-Fuhul, Dar Salam- Kaherah, cetakan pertama (1998).

Mahadi bin Mohammad,

Penuntut Sarjana Ekonomi dan Perbankan Islam, Universiti Yarmouk, Jordan.

e-mail: suyuthy84@yahoo.com

25 Safar 1431H / 9 Februari 2010M, Irbid, Jordan.

---

[1] As-Subki, Jam’u Jawami’ fi Usul Fiqh, ms13.

[2] Syibir, Muamalat Maliah Muasirah, ms12.

[3] As-Saiedi, Al-Talfiq wa Hukmuhu fil Fiqh Al-Islami, ms12-13.

[4] As-Sai’edi, Al-Talfiq wa Hukmuhu fil Fiqh Al-Islami, ms13-14.

[5] As-Sai’edi, Al-Talfiq wa Hukmuhu fil Fiqh Al-Islami, ms14-20.

[6] As-Sai’edi, Al-Talfiq wa Hukmuhu fil Fiqh Al-Islami, ms19-21.

[7] Al-Bani, Umdatu At-Tahqiq fi At-Taklid wa At-Talfiq, ms121-140.

[8] Al-U’tiby, Taklid dalam Mazhab Fiqh dan Kaitannya dengan Taisir, ms27-28.

[9] Az-Zuhaily, Rukhas Syarieyah, ms75.

[10] Abu Zuhrah, Usul Fiqh, ms387; Hitu, Al-Khulasah fi Usul Fiqh, ms127-128.

[11] Az-Zuhaily, Usul Fiqh Islami, 2/365-367.

[12] Syibir, Takyief Fiqhy lil Waqiah Mustajiddah, ms30.

[13] As-Susauh, Dhawabit Fatwa fi Qadaya Muasirah, ms254-255.

[14] Az-Zuhaily, Usul Fiqh Islami, 2/454-459.

[15] As-Syaukani, Irsyad Al-Fuhul, 2/737.